Πανδημικές συμπεριφορές και το πείραμα του Μίλγκραμ
Τι μας διδάσκει ένα βιβλίο (4.0)
Τον τελευταίο καιρό, τα μέσα ενημέρωσης επανέφεραν στο προσκήνιο την πανδημία του κορωνοϊού, ενώ φαινόταν ότι το ενδιαφέρον γι’ αυτήν είχε ατονήσει. Είναι ευκαιρία να επανέλθουμε στο περίφημο Πείραμα του Μίλγκραμ, το οποίο ευτυχώς έχει αναλυθεί αρκετά σε σχέση με την πανδημία.
Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω να συσχετίσω τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το πείραμα με ανθρώπινες συμπεριφορές με τις οποίες ήρθα αντιμέτωπος στο περιβάλλον μου κατά τη διάρκεια της πανδημίας και αρχικά μου φάνηκαν παράδοξες. Στην ανάλυση και ερμηνεία των συμπεριφορών αυτών με βοήθησε το σημαντικό βιβλίο “Obedience to Authority: An Experimental View” (Υπακοή στην Αυθεντία: Μία πειραματική θεώρηση) του ψυχολόγου Στάνλευ Μίλγκραμ.
Ο Μίλγκραμ γεννήθηκε στο Μπρόνξ το 1933. Στο σχολείο ήταν συμμαθητής με τον Φίλιπ Ζιμπάρντο γνωστό για το βιβλίο του «Η επιρροή του εωσφόρου» (The Lucifer Effect)1. Όπως αναφέρει ο Ζιμπάρντο στον πρόλογο του βιβλίου, ο ίδιος ήταν ο πιο δημοφιλής μαθητής, ενώ ο Μίλγκραμ ήταν ο πιο ευφυής. Έλαβε το διδακτορικό του στην κοινωνική ψυχολογία από το Χάρβαρντ, δίδαξε στο Yale και στο Harvard και στη συνέχεια στο City University της Νέας Υόρκης. Με τα πειράματά του συνέβαλε στην εξέλιξη της γνωστής θεωρίας περί έξι βαθμών χωρισμού (six degrees of separation), σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνθρωποι απέχουν μεταξύ τους το πολύ κατά έξι κοινωνικές επαφές.
Οι έρευνες του Μίλιγκραμ ανήκουν στο «λειτουργικό» μοντέλο της μελέτης της κοινωνικής επιρροής και συμμόρφωσης (τις διαδικασίες δηλαδή με τις οποίες το άτομο ή η ομάδα συμμορφώνεται ή ευθυγραμμίζεται με τις απόψεις ενός άλλου ατόμου ή μιας ομάδας2. Πιο συγκεκριμένα, το λειτουργικό μοντέλο διερευνά τον τρόπο με τον οποίο η πλειοψηφία επιβάλλεται στις μειονότητες και τις υποτάσσει, η ομάδα κυριαρχεί πάνω στα άτομα, και γενικά οι «ισχυροί» επιβάλλουν την θέληση και την άποψή τους στους λιγότερο ισχυρούς.
Στη σημερινή εποχή, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν πολλές ευκαιρίες για εφαρμογή αυτής της θεωρίας. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με το γνωστό πείραμα του Μίλγκραμ για την υπακοή και με τα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτό. Εμπνεόμενος από τη δίκη του Ναζί εγκληματία Άιχμαν, σκέφτηκε να κάνει ένα πείραμα που θα δείχνει κατά πόσο ο απλός άνθρωπος είναι πρόθυμος να υπακούσει στις εντολές μιας ανώτερης αρχής.
Για να στρατολογήσει πειραματόζωα, καταχώρισε μια διαφήμιση σε εφημερίδα μέσω της οποίας καλούσε ανθρώπους όλων των ειδικοτήτων να λάβουν μέρος σε μια μελέτη περί μνήμης και μάθησης, προσφέροντας 4 δολάρια (με κάλυψη των εξόδων μετακίνησης) για συμμετοχή μιας ώρας. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε σε κάποιο κομψό εργαστήριο του Πανεπιστημίου Yale.
Τον ρόλο του πειραματιστή έπαιζε ένας 31χρονος καθηγητής Λυκείου, βιολόγος. Φορούσε μια γκρίζα στολή τεχνικού.
