Γυναίκες μαθηματικοί στην αρχαιότητα

Άρωμα γυναίκας είχαν τα μαθηματικά στην αρχαία Ελλάδα, όπως αποδεικνύει έρευνα του μαθηματικού Ευ. Σπανδάγου στην οποία αναφέρονται Τα Νέα (30.10.2007).
Μπορεί να έμεινε στην Ιστορία ως η μητέρα του Θησέα, αλλά πόσοι γνωρίζουν πως η Αίθρα ήταν δασκάλα λογιστικής; Και πως στη σύντροφο του σπουδαίου μαθηματικού Πυθαγόρα, Θεανώ, φέρεται ότι οφείλεται η θεωρία της χρυσής τομής;

Είναι δύο μόλις από τις 40 άγνωστες αρχαίες Ελληνίδες μαθηματικούς, που αν και συνέβαλαν στην εξέλιξη της επιστήμης βυθίστηκαν στη λήθη της Ιστορίας.
Χρειάστηκε να περάσουν 31 αιώνες για να έρθουν και πάλι στο φως και να διεκδικήσουν μια θέση στον επιστημονικό κόσμο, χάρη στην έρευνα που πραγματοποίησε ο μαθηματικός και συγγραφέας Ευάγγελος Σπανδάγος.
Η «σκυταλοδρομία» για την ανακάλυψη των άγνωστων αρχαίων Ελληνίδων μαθηματικών ξεκίνησε για τον βραβευμένο τόσο από τον Παγκόσμιο Όμιλο για την μελέτη των αρχαίων πολιτισμών όσο και από την Ακαδημία Αθηνών μαθηματικό, όταν ένας μαθητής του τον ρώτησε «εκτός από την Υπατία, που αναφέρεται στο σχολικό βιβλίο της Γεωμετρίας, δεν υπήρχαν κι άλλες γυναίκες μαθηματικοί στην αρχαιότητα;».«Γύρισα σπίτι, άρχισα να ψάχνω βιβλία, να ρωτάω φίλους και γνωστούς, αλλά ουδείς γνώριζε κάτι», εξηγεί ο κ. Σπαγδάνος την αφορμή της περιπέτειας του στον κόσμο των γυναικών μαθηματικών.
Μια ερευνητική περιπέτεια τεσσάρων ετών μαζί με την επίσης μαθηματικό, κόρη του Ρούλα που είχε ως αποτέλεσμα να εντοπίσει συνολικά 40 γυναίκες μαθημα τικούς από τον 10ο αι. π.Χ. έως τον 5ο αι. μ.Χ.
Ποιο ήταν το προφίλ τους; Προέρχονται από διάφορες γωνιές του ελληνικού κόσμου. Οι περισσότερες είχαν σπουδάσει πέραν της βασικής εκπαίδευσης. Εκείνες που ανήκαν στην Πυθαγόρειο Σχολή δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα, διότι ο Πυθαγόρας έκανε δεκτές γυναίκες στη σχολή του.
Υπήρχαν και ορισμένες όμως όπως η Λασθενία από την Αρκαδία που φαίνεται πως φοίτησαν και στην Ακαδημία του Πλάτωνα ντυμένες ως άνδρες, επειδή δεν επιτρέπονταν γυναίκες. Ενδιαφέρον επίσης είναι πως ελάχιστες ήταν παντρεμένες και είχαν παιδιά.
Γιατί έμειναν στην αφάνεια; Κατά ένα μεγάλο ποσοστό, από τη στάση των αρχαίων κοινωνιών προς «τας πεπαιδευμένας γυναίκας», όπου η γυναίκα αντιμετωπιζόταν πάντα ως η διαφορετική, η διεφθαρμένη, η ανώμαλη ή η περίεργη που ξέφευγε από την κλασική εικόνα της νοικοκυράς, συζύγου και μητέρας.
Κατά ένα μικρότερο όμως η άγνοιά μας για τις γυναίκες αυτές οφείλεται και στην καταστροφή διαφόρων ιστορικών μαρτυριών με προεξάρχουσα την καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, ενώ ρόλο παίζει και το γεγονός πως υπάρχει μια αντιπάθεια τόσο προς τα μαθηματικά όσο και προς τα αρχαία ελληνικά.
Αρκεί να σκεφτείτε πως ενώ έχει εκδοθεί σχεδόν το σύνολο της σωζόμενης αρχαίας ελληνικής γραμματείας, μόλις το 1965 εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα αρχαίο ελληνικό μαθηματικό σύγγραμμα από τον Ευάγγελο Σταμάτη, ενώ από το 2000 έχω καταφέρει να εκδώσω περί τα 26 έργα αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών και αστρονόμων.
Υπάρχει πιθανότητα να εντοπιστούν και άλλες γυναίκες επιστήμονες του αρχαίου κόσμου;
Η έρευνα συνεχίζεται και τα πάντα είναι πιθανά. Όσο ψάχνουμε ειδικά σε αραβικά χειρόγραφα τα οποία έχουν διασώσει σε μετάφραση αρχαία ελληνικά έργα που κάηκαν μαζί με τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, υπάρχουν ελπίδες.
Ακόμη και σήμερα όμως γυναίκες και μαθηματικά μοιάζουν με έννοιες ασύμβατες. Μάλιστα, ο πρόεδρος του Χάρβαρντ Λόρενς Σάμερς αναγκάστηκε να παραιτηθεί λίγο καιρό μετά τη δήλωσή του πως «οι γυναίκες δεν είναι φτιαγμένες για μαθηματικά!». «Ίσως η αντιμετώπιση των γυναικών που ασχολούνται με τα μαθηματικά να μην έχει αλλάξει πολύ από την αρχαιότητα», λέει στην εφημερίδα η καθηγήτρια στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Φραγκουλοπούλου. «Ακόμη και σήμερα πολλοί παραξενεύονται όταν ακούνε πως μια γυναίκα είναι μαθηματικός, γεγονός που ίσως οφείλεται στο ότι τα μαθηματικά θεωρούνται δύσκολα. Δεδομένου δε, πως εμείς λογιζόμαστε ως το ασθενές φύλο...».

Η πιο γνωστή μαθηματικός της αρχαιότητας και η πρώτη γυναίκα επιστήμονας της οποίας η ζωή έχει καταγραφεί με λεπτομέρειες, ηΥΠΑΤΙΑ η «Γεωμετρική» (4ος αι. μ.Χ.), ασχολήθηκε με τα μαθηματικά, την αστρονομία και τη μηχανική. Κατακρεουργήθηκε από χριστιανούς που έκαψαν το νεκρό σώμα της.  

ΑΙΘΡΑ (10ος – 9ος π.Χ. αιώνας) κόρη του βασιλιά της Τροιζήνος Πιτθέα και μητέρα του Θησέως, με μία άλλη ιδιότητα άγνωστη στους πολλούς. Την ιδιότητα της δασκάλας της αριθμητικής. Ιέρεια λοιπόν των απαρχών της πλέον εγκεφαλικής επιστήμης, η Αίθρα μάθαινε αριθμητική στα παιδιά της Τροιζήνος, με εκείνη την πολύπλοκη μέθοδο, που προκαλεί δέος, μιας και δεν υπήρχε το μηδέν…και οι αριθμοί συμβολίζονταν πολύπλοκα, αφού τα σύμβολά τους απαιτούσαν πολλές επαναλήψεις (Κρητομυκηναϊκό σύστημα αρίθμησης) 

ΠΟΛΥΓΝΩΤΗ (7ος – 6ος π.Χ. αιώνας) Ο ιστορικός Λόβων ο Αργείος αναφέρει την Πολυγνώτη ως σύντροφο και μαθήτρια του Θαλού. Γνώστρια πολλών γεωμετρικών θεωρημάτων, λέγεται (μαρτυρία Βιτρουβίου), πως και αυτή συντέλεσε στην απλούστευση των αριθμητικών συμβόλων με την εισαγωγή της αρχής της ακροφωνίας, δηλαδή με την εισαγωγή αλφαβητικών γραμμάτων που αντιστοιχούσαν το καθένα σε το καθένα στο αρχικό γράμμα του ονόματος του αριθμού. Έτσι το Δ αρχικό του ΔΕΚΑ, παριστάνει τον αριθμό 10. Το Χ, αρχικό του ΧΙΛΙΑ παριστάνει τον αριθμό 1000 κοκ Κατά τον Βιτρούβιο η Πολυγνώτη διετύπωσε και απέδειξε πρώτη την πρόταση “ΕΝ ΚΥΚΛΩ Η ΕΝ ΤΩ ΗΜΙΚΥΚΛΙΩ ΓΩΝΙΑ ΟΡΘΗ ΕΣΤΙΝ”
ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΑ (6ος αιώνας π.Χ.). Ο Διογένης ο Λαέρτιος λόγιος-συγγραφέας την αναφέρει ως Αριστόκλεια ή Θεόκλεια. Ο Πυθαγόρας πήρε τις περισσότερες από τις ηθικές του αρχές από την Δελφική ιέρεια Θεμιστόκλεια, που συγχρόνως τον μύησε στις αρχές της αριθμοσοφίας και της γεωμετρίας. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Αριστόξενο (4οςπ.Χ. αιώνας) η Θεμιστόκλεια δίδασκε μαθηματικά σε όσους από τους επισκέπτες των Δελφών είχαν την σχετική έφεση. Ο μύθος αναφέρει ότι η Θεμιστόκλεια είχε διακοσμήσει τον βωμό του Απόλλωνος με γεωμετρικά σχήματα. Κατά τον Αριστόξενο ο Πυθαγόρας θαύμαζε τις γνώσεις και την σοφία της Θεμιστόκλειας γεγονός που τον ώθησε να δέχεται αργότερα και στην Σχολή του γυναίκες.

ΘΕΑΝΩ (6ος π.Χ. αιώνας) Η Θεανώ από τον Κρότωνα, κόρη του γιατρού Βροντίνου, ήταν μαθήτρια και ένθερμη οπαδός του Πυθαγόρου. Παντρεύτηκε στην Σάμο τον μεγάλο Μύστη με τον οποίο είχε 36 χρόνια διαφορά ηλικίας. Δίδαξε στις πυθαγόρειες σχολές της Σάμου και του Κρότωνος. Η Θεανώ θεωρείται η ψυχή της θεωρίας των αριθμών, που έπαιξαν κυριαρχικό και καίριο ρόλο στην πυθαγόρεια διδασκαλεία. Στην ίδια αποδίδεται η πυθαγόρεια άποψη της “Χρυσής Τομής”. Της αποδίδονται ακόμα διάφορες κοσμολογικές θεωρίες. Μετά τον θάνατο του Πυθαγόρου ή Θεανώ τον διαδέχθηκε ως επικεφαλής της διασκορπισμένης πλέον κοινότητας. Με την βοήθεια των θυγατέρων της (Δαμούς, Μυίας ή Μυρίας και Αριγνώτης) διέδωσε το επιστημονικό και φιλοσοφικό πυθαγόρειο σύστημα σε όλη την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Η Θεανώ έγραψε και βιβλιογραφία του Πυθαγόρου, που χάθηκε. Με τον Πυθαγόρα απέκτησε, εκτός από τις θυγατέρες και δύο υιούς, τον Τηλαύγη και τον Μνήσαρχο. Ο Ιάμβλιχος την μνημονεύει ως ‘μαθηματικόν άξιαν μνήμης κατά παιδείαν’.

ΦΙΝΤΥΣ:(6ος π.Χ. αιώνας).Αναφέρεται και ως Φίλτυς. Μαθήτρια του Πυθαγόρου, θυγατέρα του Θέοφρη από τον Κρότωνα και αδελφή του Βυνδάκου. Δίδαξε στην Σχολή του Κρότωνος. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Βοήθιος την αναφέρει ως εμπνεύστρια της ισότητος που συνδέει τις Πυθαγόρειες τριάδες.

ΜΕΛΙΣΣΑ(6ος π.Χ. αιώνας).Μαθήτρια του Πυθαγόρου. Ασχολήθηκε με την κατασκευή κανονικών πολυγώνων. Ο Λόβων ο Αργείος γράφει για μία άγνωστη εργασία της: “Ο ΚΥΚΛΟΣ ΦΥΣΙΝ (η Μελίσσα) ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟΜΕΝΩΝ ΠΟΛΥΓΩΝΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΕΣΤΙ”.
ΤΥΜΙΧΑ(6ος π.Χ. αιώνας).Η Τυμίχα γυναίκα του Κροτωνιάτου Μυλλίου ήταν (σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο) Σπαρτιάτισσα, γεννημένη στον Κρότωνα. Από πολύ νωρίς έγινε μέλος της Πυθαγόρειας κοινότητος. Αναφέρεται από τον Ιάμβλιχο ένα σύγγραμμά της σχετικά με τους “φίλους αριθμούς”(*6). Μετά την καταστροφή της σχολής από τους δημοκρατικούς του Κρότωνος η Τυμίχα κατέφυγε στις Συρακούσες. Ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος απαίτησε από την Τυμίχα να του αποκαλύψει τα μυστικά της Πυθαγόρειας διδασκαλείας έναντι μεγάλης αμοιβής. Αυτή αρνήθηκε κατηγορηματικά και μάλιστα έκοψε με τα δόντια την γλώσσα της και την έφτυσε στο πρόσωπο του Διονυσίου. Το γεγονός αυτό αναφέρουν ο Ιππόβοτος και ο Νεάνθης.
ΠΤΟΛΕΜΑΪΣ(6ος π.Χ. αιώνας). Νεοπυθαγόρεια φιλόσοφος, μουσικός και μαθηματικός. Την αναφέρει ο Πορφύριος στο έργο του “ΕΙΣ ΤΑ ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ ΥΠΟΜΝΗΜΑ”. Κατά τον Πορφύριο (νέοπλατωνικό φιλόσοφο του 3ου μ.Χ. αιώνα) η Πτολεμαϊς μεταξύ άλλων απέδειξε και την πρόταση: “ΕΑΝ ΔΥΟ ΑΡΙΘΜΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΑΝΤΕΣ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΠΟΙΩΣΙ ΤΙΝΑΣ, ΟΙ ΓΕΓΟΜΕΝΟΙ ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΙΣΟΙ ΑΛΛΗΛΟΙΣ ΕΣΟΝΤΑΙ” (δηλαδή αβ=βα)
ΠΥΘΑΓΟΡΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ(γύρω στον 6ον–5ον π.Χ. αιώνα). Ο Ιάμβλιχος στο έργο του “ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΥΘΑΓΟΡΙΚΟΥ ΒΙΟΥ” διέσωσε τα ονόματα δεκαεπτά πυθαγορείων γυναικών που ήταν γνώστριες της πυθαγόρειας φιλοσοφίας και των πυθαγορείων μαθηματικών. Ήδη έχουμε αναφέρει μερικές από αυτές. Οι υπόλοιπες είναι:
Ρυνδακώ, αδελφή Βυνδάκου.
Οκκελώ και Εκκελώ (αδελφές) από τις Λευκάνες.
Χειλωνίς, κόρη Χείλωνος του Λακεδαιμονίου.
Κρατησίκλεια, σύζυγος Κλεάνορος του Λακεδαιμονίου.
Λασθένεια η Αρκάς.
Αβροτέλεια κόρη Αβροτέλους του Ταραντίνου.
Εχεκράτεια η Φλιασία.
Θεανώ γυναίκα του Μεταποντίνου Βροντίνου. (Δεν πρέπει να συγχέεται με την Θεανώ την σύζυγο του Πυθαγόρου και κόρη του Κροτωνιάτη Βροντίνου)
Τυρσηνίς, η Συβαρίτις.
Πεισιρρόδη η Ταραντινίς.
Θεαδούσα η Λάκαινα.
Βοιώ η Αργεία.
Βαβέλυκα η Αργεία.
Κλεαίχμα αδελφή Αυτοχαρίδα του Λάκωνος.
Νισθαιαδούσα.
ΔΙΟΤΙΜΑ από την Μαντινεία(6ος–5ος π.Χ. αιώνας).Στο “Συμπόσιον” του Πλάτωνος, ο Σωκράτης αναφέρεται στην Δασκάλα του Διοτίμα, ιέρεια στην Μαντίνεια, που υπήρξε Πυθαγόρεια και γνώστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας. Κατά μαρτυρία του Ξενοφώντος, η Διοτίμα δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων.
ΒΙΤΑΛΗ(6ος–5ος π.Χ. αιώνας). Βιτάλη ή και Βιστάλα, κόρη της Δαμούς και εγγονή του Πυθαγόρου. Γνώστρια των πυθαγόρειων μαθηματικών. Η Δαμώ προτού πεθάνει της εμπιστεύτηκε τα “υπομνήματα”, δηλαδή τα φιλοσοφικά κείμενα του πατέρα της.
ΠΕΡΙΚΤΙΟΝΗ(5ος π.Χ. αιώνας). Πυθαγόρεια φιλόσοφος, συγγραφέας και μαθηματικός. Διάφορες πηγές την ταυτίζουν με την Περικτιόνη την μητέρα του Πλάτωνος και κόρη του Κριτίου. Ο μαθηματικός Πλάτων, όπως και ο φιλόσοφος Πλάτων, οφείλει την πρώτη γνωριμία του με τα μαθηματικά και την φιλοσοφία στην Περικτιόνη. Ο Πλάτων δεν αναφέρει το παραμικρό για την μητέρα του. Ήταν βαθιά χολωμένος μαζί της επειδή αυτή μετά από τον θάνατο του Αρίστωνος (του πατέρα του Πλάτωνος) παντρεύτηκε με κάποιον Αθηναίο, με το όνομα Πυριλάμπης στον οποίο αφοσιώθηκε. Στο γεγονός αυτό ίσως οφείλεται και ο “μισογυνισμός” του μεγάλου φιλοσόφου, που παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του άγαμος. Ο Στοβαίος στο “Ανθολόγιο” του, γράφει για την Περικτιόνη ότι κατείχε τα της γεωμετρίας και της αριθμητικής: “…ΓΑΜΕΤΡΙΑ ΜΕΝ ΩΝ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑΛΛΑ ΤΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΙΝΑ ΤΩΝ ΕΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΟΛΕΟΝΤΑΙ , Α ΔΕ ΣΟΦΙΑ ΠΕΡΙ ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΓΕΝΗ ΤΩΝ ΕΟΝΤΩΝ, ΟΥΤΩΣ ΓΑΡ ΕΧΕΙ ΣΟΦΙΑ ΠΕΡΙ ΠΑΝΤΑ ΤΑ ΓΕΝΗ ΤΩΝ ΕΟΝΤΩΝ”.
ΛΑΣΘΕΝΕΙΑ(4ος π.Χ. αιώνας). Η Λασθενία από την Αρκαδία είχε μελετήσει τα έργα του Πλάτωνος και ήλθε στην Ακαδημία (του Πλάτωνος) για να σπουδάσει μαθηματικά και φιλοσοφία. Μετά τον θάνατο του Πλάτωνος συνέχισε τις σπουδές της κοντά στον ανεψιό του Σπεύσιππο. Αργότερα έγινε και αυτή φιλόσοφος και σύντροφος του Σπευσίππου. Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη τον Περιπατητικό στην Λασθένεια οφείλεται και ο επόμενος ορισμός της σφαίρας: “ΣΦΑΙΡΑ ΕΣΤΙΝ ΣΧΗΜΑ ΣΤΕΡΕΟΝ ΥΠΟ ΜΙΑΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΝ, ΠΡΟΣ ΗΝ, ΑΦ’ ΕΝΟΣ ΣΗΜΕΙΟΥΤΩΝ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ, ΠΑΣΑΙ ΑΙ ΠΡΟΣΠΙΠΤΟΥΣΑΙ ΕΥΘΕΙΑΙ ΙΣΑΙ ΑΛΛΗΛΑΙΣ ΕΙΣΙΝ”.
ΑΞΙΟΘΕΑ(4ος π.Χ. αιώνας).Μαθήτρια και αυτή, όπως και η Λασθένεια, της ακαδημίας του Πλάτωνος. Ήλθε στην Αθήνα από την Πελοποννησιακή πόλι Φλιούντα. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και την φυσική φιλοσοφία. Αργότερα δίδαξε τις επιστήμες αυτές στην Κόρινθο και την Αθήνα..
ΝΙΚΑΡΕΤΗ η ΚορίνθιαΑναφέρεται από τον Ν. Χατζηδάκι ως “ΤΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ ΘΕΡΑΠΑΙΝΙΣ”. Την αναφέρει ακόμα και ο Ε. Σταμάτης. Από τους αρχαίους συγγραφείς την μνημονεύει ο Στοβαίος. Κατά τον Ν. Χατζηδάκι, στην Νικαρέτη οφείλεται η επαναδιατύπωσις και η απόδειξις του θεωρήματος: “ΠΑΝΤΟΣ ΤΡΙΓΩΝΟΥ ΜΙΑΣ ΤΩΝ ΠΛΕΥΡΩΝ ΠΡΟΣΕΚΒΛΕΙΘΕΙΣΗΣ, Η ΕΝΤΟΣ ΓΩΝΙΑ ΕΚΑΤΕΡΑΣ ΤΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΓΩΝΙΩΝ ΜΕΙΖΩΝ ΕΣΤΙ”.
ΑΡΕΤΗ η Κυρηνεία(4ος–3ος π.Χ. αιώνας). Κόρη του Αριστίππου, ιδρυτού της Κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής, η Αρετή (συναντάται και ως Αρήτη) σπούδασε στην ακαδημία του Πλάτωνος. Λέγεται ότι δίδαξε μαθηματικά, φυσική και ηθική φιλοσοφία στην Αττική για αρκετά χρόνια και ότι έγγραψε σαράντα τουλάχιστον βιβλία ποικίλου περιεχομένου, από τα οποία τα δύο περιελάμβαναν και πραγματείες για τα μαθηματικά. Μετά τον θάνατο του πατέρα της, τον διαδέχθηκε, κατόπιν εκλογής στην διεύθυνσι της Σχολής. Χαρακτηριστικό είναι ότι ανάμεσα στους μαθητές της συγκαταλέγονταν και 100 περίπου φιλόσοφοι. Ο John Morans στο βιβλίο του “Women in Science” αναφέρει ότι το επίγραμμα του τάφου της έγγραφε: Το μεγαλείο της Ελλάδος, με την ομορφιά της Ελένης, την πέννα του Αριστίππου, την ψυχή του Σωκράτους και την γλώσσα του Ομήρου”.
Ο υιός της Αρετής, ο Αρίστιππος ο Νεώτερος, προήγαγε σημαντικά την Κυρηναϊκή φιλοσοφία. Κατά τον Αθηναίο (λόγιο, σοφιστή και συγγραφέα, 2ος – 3ος μ.Χ. αιώνας), η Αρετή διηγείτο στους μαθητές της το εξής ανέκδοτο: Όταν κάποιος μαθητής της Ακαδημίας ισχυρίστηκε ότι η τέχνη της αρίθμησης οφείλεται στον Παλαμήδη, ο Πλάτων τον ρώτησε “Ώστε χωρίς τον Παλαμήδη ο Αγαμέμνων δεν θα ήξερε πόσα πόδια του έδωσε η φύσις;”
ΠΥΘΑΪΣ(2ος π.Χ. αιώνας). Γεωμέτρης, κόρη του μαθηματικού Ζηνοδώρου. Ασχολήθηκε, μαζί με τον πατέρα της, με εμβαδά επιπέδων χωρίων. Την αναφέρει ο Ευτόκιος. Ο Θέων ο Αλεξανδρεύς (4ος μ.Χ. αιώνας) στα σχόλιά του στην “ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΙ” του Πτολεμαίου γράφει: “ΠΟΙΗΣΟΜΕΘΑ ΔΗ ΤΗΝ ΤΟΥΤΩΝ ΑΠΟΔΕΙΞΙΝ ΕΝ ΕΠΙΤΟΜΗ ΕΚ ΤΩΝ ΖΗΝΟΔΩΡΟΥ ΚΑΙ ΠΥΘΑΪΔΟΣ ΔΕΔΕΙΓΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΩ ΠΕΡΙ ΙΣΟΠΕΡΙΜΕΤΡΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ”.
ΠΑΝΔΡΟΣΙΩΝ(4ος μ.Χ. αιώνας). Συναντάται κει ως Πάνδροσος. Αλεξανδρινή γεωμέτρης, μάλλον μαθήτρια του Πάππου, ο οποίος της αφιερώνει και το γ’ βιβλίο της “ΣΥΝΑΓΩΓΗΣ”. Η Πανδροσίων χωρίζει τα γεωμετρικά προβλήματα σε τρεις κατηγορίες: “ΤΡΙΑ ΓΕΝΗ ΕΙΝΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΝ ΑΥΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΑ ΚΑΛΕΙΣΘΑΙ, ΤΑ ΔΕ ΓΡΑΜΜΙΚΑ”.

ΠΗΓΗ:erevna-enimerwsi.blogspot

Αιολικά: Οι επικρατούσες απόψεις και η πραγματικότητα (όσο μπορώ με πιο απλά λόγια)

Αν δεν καταλάβουμε «τι» και «γιατί», θα μας δουλεύει ο κάθε ΑΠΕτζής, η κάθε ειρηνοδίκης, ο κάθε Υπουργός του ΥΠΕΝ και ο κάθε παπαγάλος...  Για να καταλάβουμε, χρειάζεται λίγη προσπάθεια:

Τα αιολικά , στην σημερινή τους μορφή, είναι τεχνολογία του 1960 που δοκιμάστηκε στις πετρελαϊκές κρίσεις μεταξύ 1983 και 1987 και ενώ τότε απέτυχε, τα αιολικά και οι άλλες ΑΠΕ έγιναν υποχρεωτικά στην δεκαετία του 1990, με υποχρεωτικές επιδοτήσεις, με στόχο να μειωθούν οι ανθρωπογενείς εκπομπές CO2 από την χρήση ορυκτών καυσίμων.

25-30 χρόνια αργότερα υπάρχουν διαμορφωμένες απόψεις, αλλά και διεθνής εμπειρία για τα αιολικά. Το σημείωμα αυτό είναι η επιγραμματική παρουσίαση των απόψεων και της εμπειρίας, με όσο το δυνατόν λιγότερες τεχνικές λεπτομέρειες.

Α. Η άποψη που έχει ο πολύς κόσμος

Ο πολύς κόσμος νομίζει ότι :

1. Τα αιολικά παράγουν πολλή και καθαρή ενέργεια
2. Ο αέρας είναι το φθηνό, ατέλειωτο εγχώριο «καύσιμο»
3. Τα αιολικά μειώνουν τις εκπομπές CO2 προς όφελος του Κλίματος της Γης
4. Τα αιολικά βοηθούν στην απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα
5. Τα αιολικά βοηθούν στην ενεργειακή ανεξαρτησία
6. Τα αιολικά κάνουν καλό στο περιβάλλον
7. Τα αιολικά είναι απάντηση στο πρόβλημα της ρύπανσης ή υγείας στην Πτολεμαΐδα
8. Τα αιολικά είναι σαν τους παραδοσιακούς ανεμόμυλους
9. Τα αιολικά μπαίνουν σε ξένες χώρες και επομένως πρέπει και σε εμάς
10. Τα αιολικά είναι αειφόρα

Η πραγματικότητα (στο τέλος αυτού του σημειώματος), είναι διαφορετική από αυτές τις απόψεις και υπάρχει σε έγκριτες μελέτες, σε αναφορές στα διεθνή ΜΜΕ και σε δηλώσεις επωνύμων.

Για να γίνει όμως κατανοητή η πραγματικότητα, χρειάζεται μία επισκόπηση του θέματος της «ηλεκτροδότησης», λίγη υπομονή, παρακαλώ:

Β. Λίγα βασικά για την «ηλεκτροδότηση»

• Η ηλεκτροδότηση περιλαμβάνει την ηλεκτροπαραγωγή, την μεταφορά, την διανομή και την ζήτηση ρεύματος.
• Η ζήτηση ρεύματος αλλάζει στο 24ωρο, εποχικά και διαχρονικά
• Στην ηλεκτροδότηση υπάρχουν ορισμένοι απαρέγκλιτοι κανόνες, η παραβίαση των οποίων συνεπάγεται υποχρεωτικές διακοπές στην ηλεκτροδότηση:  1) η ηλεκτροπαραγωγή πρέπει να είναι πάντα ίση με την ζήτηση, 2) η τάση του ρεύματος (τα βολτ), πρέπει να είναι σταθερή, και 3) ειδικά η συχνότητα του ρεύματος (σε χερτζ) επίσης πρέπει να είναι σταθερή.
• Τυπικά, η ηλεκτροπαραγωγή είναι με «μονάδες βάσης» που καλύπτουν την ζήτηση που υπάρχει περίπου συνέχεια και «μεταβλητές μονάδες» και «μεταβλητές μονάδες αιχμής» που καλύπτουν την μεταβλητή ζήτηση όπως πχ σε ώρες αιχμής. Αυτές οι συμβατικές μονάδες βάσης και αιχμής είναι «ελέγξιμες» (ή «ρυθμιζόμενες» ή «κατανεμόμενες») από τον διαχειριστή του συστήματος, όταν η ζήτηση τις χρειάζεται.
• Γενικά, οι μεγάλες «μονάδες βάσης» λειτουργούν αποδοτικότερα, οικονομικότερα και «καθαρότερα» όταν λειτουργούν περίπου σταθερά (όπως το αυτοκίνητο σε αυτοκινητόδρομο σε σχέση με κίνηση πόλης). Παράγουν φθηνότερο ρεύμα, επειδή ακριβώς το τυπικά υψηλό αρχικό κόστος τους επιμερίζεται σε μεγάλη και μακροχρόνια ηλεκτροπαραγωγή. Τυπικά, οι μεγάλες μονάδες βάσης, παγκοσμίως, καίνε κάρβουνο ή είναι πυρηνικές. Πρόσφατα, καίνε και φυσικό αέριο. Χώρες όπως η Νορβηγία, οι ΗΠΑ και η Κίνα έχουν και υδροηλεκτρικές μονάδες βάσης.
• Οι μικρότερες μεταβλητές μονάδες καίνε τυπικά φυσικό αέριο ή είναι υδροηλεκτρικές και σε λιγότερο συχνές περιπτώσεις, καίνε πετρέλαιο. Η ηλεκτροπαραγωγή, συνολικά, δεν χρησιμοποιεί πετρέλαιο.
• Το κόστος του ρεύματος είναι πολύπλοκο θέμα. Περιλαμβάνει τα σταθερά κόστη (κόστος μονάδων, γης και άλλων παγίων), μεταβλητά λειτουργικά κόστη (κυρίως καύσιμα και εργατικά) και «ρυθμιζόμενες χρεώσεις», που αφορούν άλλα κόστη λειτουργίας του συνολικού δικτύου, τα πιο γνωστά από τα οποία είναι η εξασφάλιση περίπου ενιαίου τιμολογίου στην χώρα, κάποιων διευκολύνσεων με κοινωνικά κριτήρια και πρόσφατα χρεώσεις που έχουν σχέση με ΑΠΕ.
• Το κόστος από μόνο του δεν αρκεί για την αξιολόγηση των επιλογών ηλεκτροδότησης. Οι επιλογές πρέπει να αντανακλούν την (μετρήσιμη) «ασφάλεια» και «επάρκεια» της ηλεκτροδότησης και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις πολλές από τις οποίες είναι πραγματικές, αλλά μερικές είναι υποκειμενικές και διαστρεβλωμένες. Πιο λαϊκά, πρέπει να αξιολογούμε τι δίνουμε και τι παίρνουμε, για αυτό που δίνουμε.

Γ. Λίγα για την ηλεκτροδότηση με (μεταβλητές) ΑΠΕ

Οι ΑΠΕ είναι τυπικά τα αιολικά, τα φωτοβολταϊκά, τα μικρά υδροηλεκτρικά, η βιομάζα και άλλα εξειδικευμένα και εξεζητημένα. Και τα μεγάλα υδροηλεκτρικά είναι ΑΠΕ στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά κάπως εμείς δεν τα αναφέρουμε. Σαν «ΑΠΕ» σε αυτό το σημείωμα, θεωρούμε τα αιολικά και τα φ/β που είναι μεταβλητές ΑΠΕ και τις παρενέργειές τους στο σύστημα ηλεκτροδότησης.

• Οι ΑΠΕ, ασχέτως διαχρονικών βελτιώσεων, είναι τυπικά μεταβλητές με τον καιρό, και όχι με την ζήτηση. Από τις ΑΠΕ, ειδικά τα αιολικά, είναι και "στοχαστικά", δηλαδή τυχαία, όπως ο τυχαίος αέρας. Και δεν «ελέγχονται», ή δεν «κατανέμονται» από τον διαχειριστή του συστήματος.
• Αντίθετα από αυτό που νομίζει πολύς κόσμος, το ρεύμα δεν αποθηκεύεται σε ποσότητα σημαντική για ένα δίκτυο ή με ανεκτό κόστος. Μερικές μορφές αποθήκευσης σαφώς και είναι τεχνικά εφικτές, αλλά το εφικτό, δεν είναι αναγκαστικά πρακτικό, ή συμφέρον.
• Η μεταβλητότητα, η τυχαιότητα και η αδυναμία «κατανομής» σύμφωνα με την ζήτηση αντιμετωπίζεται με διάφορα τεχνικά και διοικητικά μέτρα και έτσι το ρεύμα από ΑΠΕ «ενσωματώνεται» στο δίκτυο.
• Η ενσωμάτωση γίνεται με: 1) μεταβλητή λειτουργία των συμβατικών μονάδων, σε «θερμή» κυρίως εφεδρεία (δηλαδή σε συνεχή λειτουργία), παράλληλα με τις ΑΠΕ, 2) απόρριψη (ή διάχυση) ρεύματος που δεν μπορεί να ενσωματωθεί με (μεταβλητή λειτουργία) σε γείτονες, 3) αποθήκευση ρεύματος που δεν μπορεί να ενσωματωθεί, κυρίως σε μονάδες «αντλησιοταμίευσης» και με άλλους πειραματικούς τρόπους, 4) περιορισμό της έγχυσης ρεύματος από ΑΠΕ όταν δεν υπάρχουν άλλα μέσα ενσωμάτωσης.
• Όλα αυτά είναι απαραίτητα για την τήρηση των απαρέγκλιτων κανόνων που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Αλλά με σημαντικές γνωστές συνέπειες: 1) Η μεταβλητή λειτουργία συμβατικών μονάδων μειώνει την ενεργειακή τους αποδοτικότητα και αυξάνει τις εκπομπές CO2. Επίσης, η μεταβλητή λειτουργία κάνει αυτές τις συμβατικές μονάδες οικονομικά ζημιογόνες και ασύμφορες. 2) Η απόρριψη τυχαίου και μεταβλητού ρεύματος ενοχλεί τους γείτονες και είτε την «μπλοκάρουν» είτε πληρώνονται για αυτήν. 3) Η αποθήκευση, περαιτέρω ακριβαίνει το κόστος και μειώνει την ενεργειακή αποδοτικότητα (και τυπικά είναι ασήμαντη). 4) Ο περιορισμός της λειτουργίας μονάδων ΑΠΕ δεν ενοχλεί, τεχνικά, αλλά τυπικά οι περιοριζόμενες μονάδες ΑΠΕ, πληρώνονται ούτως ή άλλως.
• Οι ΑΠΕ, καθ’ εαυτές, παράγουν ακριβό ρεύμα, παρά το μηδενικό κόστος του αέρα ή του ήλιου. Το κόστος τους είναι το κόστος του κεφαλαίου τους συν τις επιδοτήσεις που λαμβάνουν, υποχρεωτικά.
• Το κόστος ενσωμάτωσης (εφεδρείες, παρεμβάσεις στο δίκτυο κλπ) εύκολα υπερδιπλασιάζει το κόστος των ΑΠΕ

Δ. Λίγα βασικά για την ενέργεια

Η «συνολική ενέργεια» που χρησιμοποιούμε είναι περισσότερη από την ηλεκτροδότηση. Η ηλεκτροδότηση αφορά μόνο το περίπου 1/3 της συνολικής χρήσης ενέργειας. Η περισσότερη ενέργεια είναι από πετρέλαιο για μεταφορές (και για βιομηχανική και οικιακή χρήση). Η χρήση πετρελαίου στην ηλεκτροδότηση είναι σχετικά ασήμαντη. Η ηλεκτροδότηση είναι περίπου 80% από κάρβουνο και αέριο, και περίπου 15% από υδροηλεκτρικά και πυρηνικά. Περίπου 3% είναι από αιολικά και 4% από όλες τις άλλες ΑΠΕ. Η ενέργεια από καυσόξυλα και κοπριές είναι περίπου 20 φορές όσο η ενέργεια από όλα τα αιολικά και όλα τα φ/β παγκοσμίως! Τα αιολικά και τα φ/β είναι 1% της παγκόσμιας ενέργειας.

Κάθε μορφή ενέργειας και κάθε ηλεκτροδότηση έχει «συνέπειες στο περιβάλλον». Η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων κάθε ενεργειακής και κάθε ηλεκτροδοτικής επιλογής πρέπει να γίνεται πάντα συνεκτιμώντας τι πραγματικά παίρνουμε και πόσο κοστίζει η κάθε επιλογή. Τα αιολικά πχ, προωθούνται σαν "καθαρά"και σίγουρα είναι "καθαρά", σε σχέση με άλλης μορφής ηλεκτροδοτήσεις. Αλλά αν τα "καθαρά" αιολικά 1) δεν ηλεκτροδοτούν, 2) δεν υποκαθιστούν κάτι άλλο και 3) δεν εξοικονομούν καύσιμα, πληρώνουμε για άχρηστη "καθαρότητα": Ακριβό δώρον-άδωρον.


Ε. Η σημερινή πραγματικότητα για τα αιολικά και τις άλλες «ΑΠΕ»

 Από το 1990 μέχρι σήμερα, οι ΑΠΕ έχουν γίνει υποχρεωτικές σε πολλές χώρες. Με υποχρεωτικές και πολλαπλές φανερές και αφανείς επιδοτήσεις, υποχρεωτική και κατά προτεραιότητα απορρόφηση του ρεύματος από ΑΠΕ στα δίκτυα κλπ.

Το γνωστό αποτέλεσμα είναι ότι:

• έχουν μπει πάρα πολλά αιολικά και φ/β. Μόνο στην Ελλάδα, «5.500 εγκατεστημένα μεγαβάτ» περίπου όσο η ζήτηση για ρεύμα.
• αναφέρονται μεγάλοι αριθμοί «έγχυσης» ρεύματος από ΑΠΕ ή συμμετοχής τους στα λεγόμενα ενεργειακά μείγματα.
• η Ελλάδα ήδη δηλώνει πάνω από 30% ρεύμα από ΑΠΕ (περίπου 20-21% από αιολικά και φ/β, το υπόλοιπο από υδροηλεκτρικά της ΔΕΗ, αλλά: 1) δεν έχει υπάρξει, πουθενά, υποκατάσταση συμβατικών θερμικών μονάδων από ΑΠΕ. Το αέριο έχει υποκαταστήσει κάρβουνο, το κάρβουνο έχει υποκαταστήσει πυρηνικά, αλλά οι ΑΠΕ προστίθενται χωρίς να υποκαθιστούν κάτι. Απεναντίας, επιβάλλουν περισσότερες μονάδες αερίου. 2) δεν έχει υπάρξει μετρήσιμη εξοικονόμηση καυσίμων από αιολικά ή φ/β. Τα αιολικά φαίνεται ίσως και να αυξάνουν την χρήση καυσίμων. Αυτό το τεκμηριωμένο παράδοξο οφείλεται στο ότι οι ΑΠΕ επιβάλλουν μεταβλητότητα και επομένως μειωμένη αποδοτικότητα (όπως η κατανάλωση καυσίμων σε αστικό οδήγημα)
• η μη εξοικονόμηση καυσίμων σημαίνει ότι δεν μειώνουν εκπομπές CO2. Η μείωση κατανάλωσης, η ύφεση ή φτώχεια μειώνουν εκπομπές CO2. Και η χρήση περισσότερου αερίου και πυρηνικών.
• οι χώρες με τις πιο πολλές ΑΠΕ έχουν το ακριβότερο ρεύμα! Η Δανία και η Γερμανία έχουν το ακριβότερο στην ΕΕ και η Νότια Αυστραλία στον κόσμο.
• η Γερμανία δεν έχει μειώσει εκπομπές CO2 (λόγω ανάπτυξης) η Δανία τις έχει μειώσει (λόγω ύφεσης). Σχεδόν άσχετα με το πόσες ΑΠΕ έχουν... Για την Γερμανία, οι ΑΠΕ είναι εξαγωγική δραστηριότητα. Η Γερμανία και η Δανία είναι παραδείγματα του πώς οι ΑΠΕ ενσωματώνονται μεν, είναι ατελέσφορες δε.
• Τα αιολικά δεν συμβάλλουν στην εξασφαλισμένη επάρκεια ισχύος. Απλά, επειδή δεν ξέρουμε αν θα φυσάει τα επόμενα Χριστούγεννα, ή όταν θα χρειαστούμε ρεύμα επειγόντως. «Κάτι άλλο» πρέπει να συνυπάρχει.
• Οι ξένες ειδήσεις είναι πλέον γεμάτες αναφορές στην «αποτυχία της ενεργειακής μετάβασης σε ΑΠΕ», ότι οι ΑΠΕ είναι σκέτη «αναδιανομή», «λάθος ενεργειακή πολιτική» κλπ...

ΣΤ. Μάθετε να απαντάτε στην αιολική προπαγάνδα

Στην αρχή του σημειώματος αναφέρθηκαν 10 απόψεις που έχουν γίνει αποδεκτές από τον πολύ κόσμο:

1. Παράγουν πολλή ενέργεια; Όχι! Λιγότερο από 1% της συνολικής. Και αυτό το ποσοστό αφορά σε μεταβλητή ενέργεια που χρειάζεται πολλές παρεμβάσεις για να «ενσωματωθεί» και έχει αμφίβολη δυνατότητα υποκατάσταση κάποιας άλλης ενέργειας, ειδικά στην ηλεκτροπαραγωγή. Καθαρή ενέργεια; Ούτε! Παράγουν μη ενέργεια. Πεντακάθαρη διακοσμητική ενέργεια.
2. Ο αέρας είναι το φθηνό, ατέλειωτο εγχώριο «καύσιμο»; Όχι. Ο αέρας είναι δωρεάν, αλλά η μετατροπή του σε ρεύμα και η ενσωμάτωση αυτό του ρεύματος είναι προβληματική και ακριβή. Ο αέρας είναι κατάλληλος για στέγνωμα ρούχων.
3. Τα αιολικά μειώνουν τις εκπομπές CO2 προς όφελος του Κλίματος της Γης; Όχι. Με λιγότερο από 1% της συνολικής ενέργειας και περίπου μηδενική υποκατάσταση καυσίμων ή μείωση CO2, τα αιολικά δεν έχουν κανέναν αντίκτυπο σε κανένα CO2.
4. Τα αιολικά βοηθούν στην απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα; Όχι αφού δεν τα υποκαθιστούν. Τα αιολικά επιβάλλουν χρήση φυσικού αερίου (που είναι ακριβό ορυκτό καύσιμο) και οι μελέτες δείχνουν ότι ούτε αυτό το εξοικονομούν.
5. Τα αιολικά βοηθούν στην ενεργειακή ανεξαρτησία; Όχι. Τα αιολικά δεν μπορούν να κάνουν τίποτε εκτός από το να ακριβύνουν το ρεύμα. «Προστίθενται χωρίς να υποκαθιστούν».
6. Τα αιολικά κάνουν καλό στο περιβάλλον; Όχι. Τα αιολικά δεν κάνουν την ζημιά που κάνουν οι συμβατικές μονάδες, αλλά δεν μειώνουν τους ρύπους από αυτές . Κάνουν άλλες ζημιές και ίσως ενοχλούν – αλλά χωρίς ενεργειακό ή περιβαλλοντικό όφελος. Μόνο ακριβαίνουν το ρεύμα, χωρίς να το εξασφαλίζουν.
7. Τα αιολικά είναι απάντηση στο πρόβλημα της ρύπανσης ή υγείας στην Πτολεμαΐδα; Όχι. Δεν βελτιώνουν διαχείριση τέφρας, δεν υποκαθιστούν ούτε εξοικονομούν λιγνίτη. Πετώντας λεφτά σε αιολικά, μειώνουμε την δυνατότητα βελτίωσης της Πτολεμαΐδας.
8. Τα αιολικά είναι σαν τους παραδοσιακούς ανεμόμυλους; Όχι: Οι ανεμόμυλοι μπορούσαν να λειτουργούν με μεταβλητό αέρα επειδή και το σιτάρι και το αλεύρι αποθηκεύονται. Ο αέρας και το ρεύμα δεν αποθηκεύονται. Οι ανεμόμυλοι ήταν για τοπικές ανάγκες. Τα αιολικά είναι οι εξαγωγικές ανάγκες αυτών που τα εξάγουν.
9. Τα αιολικά μπαίνουν σε ξένες χώρες και επομένως πρέπει και σε εμάς; Όχι. Τα αιολικά προωθούνται από χώρες που εξάγουν αιολικά και από εταιρίες φυσικού αερίου και είναι εισπρακτικό εργαλείο υπέρ αυτών.  Τα αιολικά μπαίνουν επειδή είναι υποχρεωτικά και έχουμε ήδη εκπληρώσει τις υποχρεώσεις μας.  Οι χώρες με πολλά αιολικά είναι η απόδειξη του ότι είναι ατελέσφορα και προβληματικά.
10. Τα αιολικά είναι αειφόρα; Όχι. Κάτι που είναι υποχρεωτικό και υπάρχει μόνο με υποχρεωτικές επιδοτήσεις είναι εξ ορισμού μη αειφόρο. Τα αιολικά είναι τόσο αειφόρα όσο οι κεφαλικοί φόροι.

Τα αιολικά δεν είναι για το Ελληνικό Δημόσιο Συμφέρον.  Είναι για το Γερμανικό Δημόσιο Συμφέρον. Αλλά δίνουν ποσοστά, χάντρες και καθρεφτάκια σε αυτούς που ελέγχουν τα ΜΜΕ, τις δήθεν οικολογικές ΜΚΟ και, δυστυχώς,  τις Κυβερνήσεις μας.

Το θέμα των μεταβλητών ΑΠΕ που είναι στο σύστημα ηλεκτροδότησης παρουσιάστηκε εκτενώς στην δεύτερη και τρίτη εισήγηση ημερίδας της 1ης Δεκεμβρίου 2018 από όπου και η εικόνα αυτής της ανάρτησης.

Ξέρω, ελάχιστοι διαβάζουν κάτι πάνω από μία μικρή παράγραφο. Ακόμα λιγότεροι καταλαβαίνουν την διαφορά μεταξύ ισχύος και ενέργειας, ή την διαφορά κατανεμόμενης και μη κατανεμόμενης ισχύος. Για να μην ρωτήσω τι είναι αειφορία, ή τι είναι δημόσιο συμφέρον...  Οι ΑΠΕτεώνες εκμεταλλεύονται την άγνοια. Και οι Γερμανοί εισπράττουν. Οι ΑΠΕ είναι επιδοτούμενη από εμάς Γερμανική εξαγωγική δραστηριότητα, με ποσοστά σε ντόπιους πονηρούς.

Πηγή:http://ophioussa.blogspot.com