Ο "σωτήρας" της Θεσσαλονίκης

Οί τρείς ταφές τού Χασάν Ταχσίν Πασά

του δημοσιογράφου Χρίστου Κ. Χριστοδούλου H εφημερίδα «Μακεδονία» από την οποία αναδημοσιεύεται το παρών άρθρο αναφέρεται σε κείμενο για τον απόφοιτο της Ζωσιμαίας Σχολής Χασάν Ταχσίν Πασά, τον άνθρωπο που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στην Ελλάδα στις 26 Οκτωβρίου 1912, από το βιβλίο του δημοσιογράφου Χρίστου Κ. Χριστοδούλου με τίτλο "Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά", των Εκδόσεων «Εξάντας». ---------------------------------------------------- Ο Χασάν Ταχσίν Πασάς είναι άγνωστος στους περισσότερους. Ακόμη κι εκείνοι που ξέρουν το όνομά του δεν γνωρίζουν τίποτε, ή σχεδόν τίποτε, για τη ζωή του. Κι όμως ο άνθρωπος αυτός υπήρξε "ο σωτήρας και ο ευεργέτης της Θεσσαλονίκης", κατά τη δίκαιη έκφραση του παλιού Σαλονικιού δημοσιογράφου Αλέκου Ωρολογά, που τον γνώριζε προσωπικά. Πραγματικά, αυτός ο τίτλος τιμής, που δινόταν κάποτε στους επιφανείς Ρωμαίους αυτοκράτορες, ταιριάζει απόλυτα στον ξεχασμένο σήμερα Οθωμανό στρατηγό, που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες εκείνο το κρύο και βροχερό Σάββατο, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου του 1912. Με την απόφασή του αυτή, τόσο ευτυχή για την Ελλάδα και τόσο μοιραία για την Οθωμανική αυτοκρατορία, άλλαξε ριζικά τον χάρτη -και την πολιτική ιστορία- των Βαλκανίων. Από τη στιγμή που υπέγραψε και έδωσε το πρωτόκολλο της παράδοσης της Θεσσαλονίκης στους νικητές Έλληνες και όχι στους συμμάχους τους Βούλγαρους, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς όρισε την ετυμηγορία της ιστορίας όπως αποτυπώθηκε μέχρι σήμερα, στα 95 χρόνια που ακολούθησαν την 26η Οκτωβρίου 1912. Η Μακεδονία έγινε έκτοτε ελληνική. Η Ελλάδα διπλασιάστηκε. Η οθωμανική επικράτεια απώλεσε την κύρια ευρωπαϊκή της ενδοχώρα, προτού διαμελιστεί εν συνεχεία προς ανατολάς. Η Βουλγαρία και η Σερβία, οι Σλάβοι γενικά, έχασαν την ευκαιρία να "βγουν" στο Αιγαίο. Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΦΑΣΗ Ταυτόχρονα, ο άνθρωπος αυτός, που υπερασπίστηκε με σθένος, ικανότητα και εντιμότητα την οθωμανική πατρίδα του και τον σουλτάνο σε όλες τις περιπτώσεις όπου τον κάλεσε το στρατιωτικό του καθήκον (Κρήτη, Θεσσαλία, Κωνσταντινούπολη, Ήπειρο, Αλβανία, Συρία, Υεμένη), σπιλώθηκε με το στίγμα του προδότη και καταδικάστηκε "ερήμην εις θάνατον" από τους δικούς του. Στα λίγα χρόνια που έζησε μετά το 1912 -περίοδο μεγάλης οδύνης για αυτόν- προσπάθησε να εξηγήσει σε εχθρούς και φίλους τους λόγους της ιστορικής στάσης που τήρησε, τα αίτια της ήττας του στρατού που διοικούσε και την απόφασή του να παραδώσει ακέραιη τη Θεσσαλονίκη, τους κατοίκους της και τον στρατό του στους Έλληνες. Στην απόφασή του αυτή, απόφαση δύσκολη και πολυσήμαντη, έπαιξε ρόλο -όπως είπε σε μια συνέντευξή του- η άθλια κατάσταση του στρατού του, αλλά και η πεποίθησή του στην πολιτιστική ανωτερότητα του γένους των Ελλήνων, στην παιδεία των οποίων μετείχε από παιδί. Ήταν απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων. Λέγεται, αλλά χωρίς αποδείξεις, ότι ήταν παντρεμένος με εξισλαμισμένη Ελληνίδα και κατά τον Ηπειρώτη στρατηγό Λεωνίδα Σπαή "κατήγετο από ελληνική ρίζα, πράγμα το οποίον ο Πασάς άριστα εγνώριζε". Ρόλο επίσης έπαιξε στην κρίσιμη απόφασή του και η επίμονη παρέμβαση των προξένων, του αρχιραβίνου, του μητροπολίτη και του σεΐχη της Θεσσαλονίκης προς αυτόν, ώστε να μην οδηγήσει την πόλη, τους κατοίκους της και τον στρατό του στην άσκοπη αιματοχυσία. Τέλος, ρόλο και μάλιστα τελεσίδικο έπαιξε η έκβαση των μαχών. ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ Οι νικητές Έλληνες, μεθυσμένοι από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το μεγάλο, αναπάντεχο λάφυρο του Α' Βαλκανικού Πολέμου, δεν είχαν διάθεση να ακούσουν τις εξηγήσεις και τα αιτήματα του Οθωμανού στρατηγού. Και, εκτός λίγων εξαιρέσεων, δεν του αναγνώρισαν σχεδόν τίποτε. Οι ηττημένοι Οθωμανοί, υπό την εγκληματική τότε διοίκηση των Νεότουρκων της Κωνσταντινούπολης, τον διέγραψαν από τα κατάστιχα και τις επετηρίδες τους, παρότι με την παράδοσή του απέφυγε τη συμφορά της σφαγής και της καταστροφής. Διαφύλαξε έτσι τη ζωή και την τιμή των 30.000 ανδρών του και υπερασπίστηκε με σθένος τα δικαιώματα των μουσουλμάνων προσφύγων που συνέρεαν κατά χιλιάδες πανικόβλητοι στη Θεσσαλονίκη για να σωθούν από τα έκτροπα του Βαλκανικού πολέμου. Οι Βούλγαροι δεν του συγχώρησαν ποτέ τη μη αναγνώριση της επικυριαρχίας τους στη Θεσσαλονίκη. Πάντως, αντίθετα με τις δάφνες του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς δεν υπήρξε μόνο ο μεγάλος ηττημένος, αλλά και η δραματικότερη φυσιογνωμία του Α' Βαλκανικού Πολέμου. Με τη διάσπαση του μετώπου στα στενά του Σαρανταπόρου, που οι Γερμανοί σύμβουλοι του σουλτάνου θεωρούσαν απόρθητα, έγινε φανερό ότι τίποτε δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει τη νικηφόρα προέλαση των ελληνικών δυνάμεων. Τίποτε όμως δεν συνεπαγόταν ότι αυτή η προέλαση θα ήταν τόσο ραγδαία, τόσο πετυχημένη και τόσο περιορισμένη σε απώλειες ανθρώπινου δυναμικού και διπλωματικών προστριβών για την Ελλάδα, αν ο Χασάν Ταχσίν Πασάς έκρινε ότι έπρεπε πάση θυσία να κρατήσει τις αμυντικές θέσεις του στρατού του ή να αντισταθεί μέχρις εσχάτων -όπως μπορούσε και όπως ήθελε- στην πολιορκία της Θεσσαλονίκης. Μπροστά στα ανυπέρβλητα στρατιωτικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο στρατός του εξαιτίας τής διάλυσης, των μηχανορραφιών και της αλληλοϋπονόμευσης των Νεότουρκων, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς (που δεν ανήκε σ' αυτούς) διάλεξε τελικά την οδυνηρή για έναν ανώτατο στρατιωτικό ηγέτη "λύση" της παράδοσης. Όχι όμως μια ατιμωτική παράδοση, αφού στον ίδιο και τους αξιωματικούς του επιτράπηκε από τους νικητές να φέρουν τα ξίφη τους και στους στρατιώτες του να διαπεραιωθούν σώοι και ασφαλείς στην Τουρκία με ελληνικά πλοία. ΑΥΤΟΕΞΟΡΙΣΤΟΣ Στη συνέχεια έτυχε της προστασίας του ελληνικού κράτους και ειδικά του Ελευθέριου Βενιζέλου, με τον οποίο γνωριζόταν από την Κρήτη. Το δυσμενές όμως κλίμα που είχε διαμορφωθεί για τον Χασάν Ταχσίν Πασά ανάμεσα στους μουσουλμάνους της Θεσσαλονίκης, τους Βούλγαρους που λυμαίνονταν την πόλη έως τους πρώτους μήνες του 1913, αλλά και κάποιους υπερόπτες Έλληνες, υποχρέωσαν αυτόν τον ευεργέτη και σωτήρα της πόλης να φύγει στο εξωτερικό. Αρχικά έζησε στη Γαλλία και εν συνεχεία στην Ελβετία. Πέθανε 73 χρονών το 1918 στη Λωζάνη, όπου έγινε και η πρώτη ταφή του. Το 1937 τα οστά του μεταφέρθηκαν01 στο αλβανικό νεκροταφείο της Τριανδρίας. Επρόκειτο για το τελευταίο απομεινάρι των παλιών μουσουλμανικών02 νεκροταφείων της Θεσσαλονίκης. Εκεί, στον οικογενειακό τάφο των Μεσαρέ, έγινε η δεύτερη ταφή του. Το 1983, το αλβανικό νεκροταφείο της Τριανδρίας "διαλύθηκε". Τα οστά του Χασάν Ταχσίν Πασά μεταφέρθηκαν03 στο οστεοφυλάκιο του κοιμητηρίου της Μαλακοπής, όπου παρέμειναν φυλαγμένα επί 23 χρόνια. Το 2006 έγινε η τρίτη ταφή του04. Ο στρατηγός Χασάν Ταχσίν Πασάς, διοικητής της 8ης Στρατιάς του Αυτοκρατορικού Οθωμανικού Στρατού της Μακεδονίας, γόνος της ευγενούς αλβανικής δυναστείας των Μεσαρέ, τάφηκε με τιμές και αναπαύεται πλέον στο Στρατιωτικό05 Νεκροταφείο των Βαλκανικών Πολέμων στη Γέφυρα (Τόψιν) της Θεσσαλονίκης, στην ίδια περιοχή όπου και το ιστορικό οίκημα στο οποίο υπογράφηκε06 από τον ίδιο η παράδοση της πόλης στον Ελληνικό Στρατό. Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά ήταν ο επίλογος μιας πολυτάραχης πορείας, ακόμη και μετά θάνατον, που ξεκίνησε στη Μεσαριά της Νότιας Αλβανίας το 1845. Και τελείωσε -ουσιαστικά- στη Θεσσαλονίκη το 1912. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ Αρκεί να σκεφτεί κανείς τι θα είχε συμβεί αν ο γεροστρατηγός είχε δώσει ένα αντίστοιχο πρωτόκολλο στους Βούλγαρους, ή αν αποφάσιζε να αμυνθεί στα περίχωρα της πόλης, ή αν παρέδιδε τη Θεσσαλονίκη στην πυρά και τη σφαγή. Αν ο τίτλος του νικητή, του οραματιστή και του απελευθερωτή ανήκει στον Ελευθέριο Βενιζέλο και στον διάδοχο Κωνσταντίνο, τότε ο τίτλος και η τιμή του σωτήρα και ευεργέτη της πόλης ανήκει πράγματι στον Χασάν Ταχσίν Πασά. Για τον οποίο -ας σημειωθεί- οι νεότεροι ιστορικοί αναγνωρίζουν ότι υπήρξε άριστος στρατιωτικός και ότι, με τα δεδομένα που αντιμετώπισε, έπραξε το σωστό. ----------------------------------------------------------------- Σ.Σ. 01. από το γιο του και υπασπιστή του Κενάν Μεσαρέ. 02. το αλβανικό νεκροταφείο ήταν των Μπεχτασίδων και ήταν θαμμένοι και χριστιανοί - κυρίως καθολικοί. 03. από τον εγγονό του Ίνη Μεσαρέ. 04. με πρωτοβουλία του εκλιπόντος Αντιστράτηγου Γρ. Κλετσίδη Διοικητή του Γ΄ Σώματος Στρατού. Στον ίδιο αυτόν τάφο, ο οποίος έγινε με βάση σχέδιο του εγγονού του Ίνη Μεσαρέ, φυλάσσονται και τα οστά του γιου του Κενάν Μεσαρέ. 05. Μουσείο 06. Η παράδοση υπογράφηκε στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης. Φωτογραφίες: 01). Ο τάφος του Χασάν Ταχσίν Πασά και του γιου του Κενάν Μεσαρέ 02). Ο τάφος στο αλβανικό νεκροταφείο της Τριανδρίας

02). Ο τάφος στο αλβανικό νεκροταφείο της Τριανδρίας Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά - ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ βλεπε και εδω:Κωστή Μ. - ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΚΕΝΑΝ ΜΕΣΑΡΕ ΒΛΕΠΕ:ΖΩΣΙΜΑΙΑ